عشق، رندی و دوستی؛ سه دستاورد مهم شعر حافظ

خرمشاهی عشق، رندی و دوستی را دستاوردهای مهم شعر و اندیشه حافظ برشمرد و با اشاره به شواهدی از دیوان حافظ گفت: اینها مثل یک بافت پیوندی هستند که غزل‌های حافظ را شکل می‌دهند. حافظ یک هنرمند بزرگ است که در یک بیتش مفاهیم بسیاری را بیان می‌کند.

مهدی محبتی، حافظ‌پژوه و استاد زبان و ادبیات فارسی یکی دیگر از سخنرانان دومین روز همایش حافظ و دوستی بود که با بررسی تحول و تطور معنای دوستی در دیوان حافظ گفت: حافظ در غزلیات خود از 61 هزار و 727 واژه استفاده کرده است که از این تعداد حدود 50 واژه دوست و دوستی وجود دارد و اگر این واژه با واژه‌های مترادف معنایی که در دیوان حافظ غالباً با همان مفهوم دوست به کار می‌رود، مورد توجه قرار دهیم به بیش از هزار واژه خواهد رسید.

وی تصریح کرد: اگر واژه‌هایی که در توصیف «یار» به کار رفته است همانند زلف، ابرو، مژگان و چیزهایی که مرتبط با توصیف یار است و به‌علاوه آن توصیفی که از ابروی یار را هم ضمیمه این مهم بکنیم حجم این واژه‌ها بسیار افزایش خواهد یافت و اگر واژه‌های استعاری را که حافظ برای توصیف دوست به کار می‌برد نیز ضمیمه کنیم متوجه می‌شویم که از 71 هزار واژه، آن چه مربوط به محبت، دوستی، عشق و توصیف دوست است بیش از 35 تا 40 درصد از دیوان حافظ را تشکیل می‌دهد.

محبتی اضافه کرد: دیوان حافظ در قدم اول، دیوان دوستی و محبت است و این مطلب که گفته‌اند حافظ قهرمان مبارزه با ریا است، درست بوده، اما برای حافظ کافی نیست؛ چراکه واژه «ظاهر» مجموعاً در دیوان حافظ 37 بار، زهد 25 بار مرتبه و ریا 15 بار به کار رفته است؛ یعنی تقریباً 7 درصد دیوان حافظ مرتبط با مسئله ریا و ریاکاری است. در واقع حافظ به‌نوعی قهرمان مکتب عاشقی و دوستی است و این یکی از دلایل پرطرفدار بودن حافظ در دنیا است.

وی در ادامه به بیان سخنانی درباره مفهوم و جایگاه دوستی در مکتب حافظ و معانی آن پرداخت و گفت: هیچ‌کسی نمی‌تواند غزلیات حافظ را بر اساس داده‌های تاریخی تنظیم کند. بر اساس زمان خطی و مستقیم نمی‌توانیم غزلیات و مفاهیمی از حافظ را تنظیم کنیم و به‌ناچار باید زمان را حلقوی کنیم یعنی دوست را بر اساس مراتب روحی حافظ تنظیم کنیم که این جا خود حافظ تأملی دارد که دوست را بر اساس زمان خطی تنظیم نکند، چون محبت ارتباطی با زمان ندارد.

حافظ، زمان بی‌زمانی ابن‌عربی و عرفان ذوقی خراسانی را ادغام کرد و طرح محبت خود را ریخت

این استاد زبان فارسی افزود: حافظ بر مجموعه عرفان زمان خودش تسلط داشت؛ یعنی دو مکتب مهم عرفانی عهد خودش را یعنی مکتب ذوقی خراسانی را و مکتب نظری ابن‌عربی را کاملاً می‌شناسد و هر دوی آنها را به‌علاوه تفسیر قرآن و به‌نوعی تفسیر کلامی و عرفانی قرآن در مشت خودش جای داده و آنها را جزو جان خود کرده است. حافظ، زمان درهم ریخته ابن‌عربی یعنی زمان بی‌زمانی را و عرفان ذوقی خراسانی را می‌شناسد و در هم ادغام می‌کند و طرح خودش را در باب محبت می‌ریزد.

حافظ انسان کامل نیست، کاملاً انسان است

وی تصریح کرد: حافظ، انسان کامل نیست بلکه کاملاً انسانی است که همه ابعاد وجودی ما را عمیق‌تر و بهتر از ما درک می‌کند، به این معنا که از یک انسان کامل، کامل‌تر است و حساسیت انسانی آن فوق‌العاده قوی است. به‌اعتقاد بنده حافظ در مقوله خیال، بسیار تحت تأثیر مکتب ابن‌عربی است، چراکه وی باصراحت می‌گوید، حقیقت این زندگی جز خیال‌های متعدد ما چیز دیگری نیست.

غلامحسین ابراهیمی دینانی، استاد برجسته فلسفه دانشگاه تهران آخرین سخنران دومین روز همایش «حافظ و دوستی» بود که با موضوع «صدق دوستی حافظ» به ارائه سخن پرداخت و گفت: آنچه مردم از حافظ می‌شناسند، یک کتاب شعر است و حتی زندگانی او چندان روشن نیست اما کتابش همه جا هست و عارف و عامی آن را دارند. حافظ فیلسوف نیست، البته عارف و شاعر است، شعر او جاودانه است و هر کس می‌تواند گمشده خود را در شعر او پیدا کند.

در تألیفات بشری کتابی به عمق دیوان حافظ در زمینه انسان‌شناسی وجود ندارد

وی افزود: شعر حافظ سهل و ممتنع است، حافظ آسان و روان اما در عین حال سخت و پیچیده است و این هنر حافظ است که به زبان مردم صحبت کرده اما فقط به یک زبان آن هم از انسان سخن گفته است. در تألیفات بشری کتابی به‌عمق دیوان حافظ در زمینه انسان‌شناسی وجود ندارد. شعر حافظ انسان‌شناسی است و تمام ابعاد روحی انسان را مورد تأکید قرار داده است.

چهره ماندگار فلسفه اضافه کرد: اشعار حافظ تک به تک حتی یک مصرعش قابل تفسیر است. او تمام عمر به انسان فکر کرده است البته کارش تاریخی نیست. در این زوایای پر پیچ و خم انسان چند مطلب در نظر حافظ مهم بوده است: نخست صدق، عدم ریا و صافی، دوم توکل و سوم همت. شعر حافظ پشتوانه اسلام و قرآن را دارد و او با قرآن و فرهنگ ایرانی مأنوس بوده است.

وی غزل حافظ را غزل مُغانه خواند و عنوان کرد: ما مردم ایران خیلی راستگو بودیم و گفتار، پندار و کردار نیک داشتیم و به‌امید خدا الآن هم هستیم. حافظ این پشتوانه را دارد و با قرآن هم بیش از هر کسی مأنوس است به همین دلیل بر صداقت تأکید دارد. اگر انسان‌ها صادق بودند همه‌چیز درست بود که البته این یک آرزو و مدینه فاضله است و دروغ و ریا منشأ تمام مشکلات است.

دینانی در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کرد: حافظ انسان والایی است که ما به وجودش مفتخریم. آنچه برای او مهم است صدق و راستی است و بحق اگر انسان‌ها وفادار بوده، ریاکار نبودند جامعه گلستان می‌شد. تاریخ با انسان آغاز می‌شود اما در تاریخ دروغ هم زیاد است، چرا که غالباً آن را  به‌نفع فاتحان و بزرگان می‌نویسند. حافظ ضد ریاکاری است و آن اندازه که حافظ به ریاکاران تاخته به هیچ‌چیز کاری ندارد و اگر این صفت ناپسند از جامعه رخت بربندد، آن جامعه گلستان خواهد شد.تسنیم

  حافظ  نقطه وصل شعر و شعور

خواجه حافظ شيرازي سيمينار        

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: